Người Nam bộ

* Cao Thoại Châu

            Tôi không sinh ra tại Sài Gòn mà chỉ tới năm 1954 mới vào sống tại đây khi đã 15 tuổi. Chín năm sau, khi thành một thầy giáo tôi từ Sài Gòn xuống một tỉnh miền Tây dạy học, nơi chốn đi về không đâu khác là Sài Gòn, cha mẹ anh em tôi vẫn ở đấy và một thời đèn sách của tôi cũng còn đấy. Cũng chín năm sau, 1972, Tân An (cách Sài Gòn 45km) là nơi tôi định cư cho đến bây giờ.

            Sài Gòn – Châu Đốc – Tiền Giang – Bến Tre – Tân An…theo cách nghĩ của tôi chỉ có một ranh giới rõ nét là những km diện địa, còn cái gọi là “Người Sài Gòn” thì như một cục đường tan vào ly nước là miền Tây rất nhanh, nếm thấy vị mà không còn biết đường đâu nước đâu. Sài Gòn không có đặc sản về thực phẩm, mọi thương hiệu có mặt tại đây hầu như đều từ miền Tây lên: mắm thái Châu Đốc, bánh pía, bún mắm Sóc Trăng, hủ tíu Mỹ Tho, bưởi Năm Roi, soài cát Hòa Lộc...Không thấy lộ ra một khác biệt nào lớn có tính cách định hình ngoài khác biệt là nhà ở tỉnh thường có vườn và ít chung cư và người tỉnh hay bận rộn vì các đám giỗ ở nhà nhau! Cà phê vỉa hè là một nét chung rõ nhất. Khái niệm “nhà quê” tôi không nghe nói ở nơi tôi sống đã 58 năm, điều này khá thịnh tại quê gốc của tôi.

            Trước hết, hình dạng Nam bộ cứ ví như một phụ nữ cho nó... dễ hiểu, không cao kều dài ngoẵng mà nở ngang ở cái vòng 3 mà lại xẹp lép không núi không đèo vì vậy khoảng cách không gian giữa các tỉnh với Hòn ngọc Viễn Đông không lớn, lại có hệ thống giao thông đa dạng và phát triển cao thúc đẩy sự hòa vào nhau nhanh hơn và gọn hơn. Sài Gòn (và Nam bộ) trở thành thuộc địa của Pháp sớm nhất và trực tiếp thành đất hải ngoại của Pháp ngay từ năm 1867, Nho học bị hủy bỏ gần như ngay tức khắc với việc Nam bộ bị tách khỏi VN. Chính vì thế mà người Sài Gòn phát âm tiếng Pháp chuẩn hơn. Những phụ âm Pr, Cl, Tri…trong khi người miền Bắc phát âm là pờ-re (près), cờ-lo (clo), tờ-ri-pô-li (Tripoli) thì người đất này phát gần với Tây hơn.

            Âu hóa sớm, mưa nhiều, khí hậu nóng quanh năm, đất đai màu mỡ, giao thông, công thương phát triển sớm, vị trí thuận lợi trong giao thương Âu-Á, con người lại có óc mạo hiểm của kẻ đi khai phá, đặc tính này làm phát những doanh nhân nhiều người lừng lẫy.… Hào hiệp và nghĩa khí là tính cách nổi trội, kẻ nào đó tai tiếng hoặc thất bại ở nơi khác mà biết “ôm đầu máu” tìm vào Nam bộ với mặc cảm bị thành kiến sẽ nhanh chóng quên được mặc cảm này bởi người Nam bộ không tò mò về đời tư người khác, “đánh kẻ tìm đi không đánh kẻ tìm lại”, thích cưu mang và lòng thương người dành cho kẻ sa cơ.

            Đọc rồi mà lâu quá nên quên cách tỏ tình khá thú vị này: “Hai ơi, tui thương thiệt mà”, “Thôi đi, hổng có tin nổi đâu, nói chi nói hoài dzậy”. “À há, láo xe ăn đó”, “Độc dữ ha, mà thương rồi thì sao chớ?”. Rồi, tối đó có thể cùng nhau vào một căn nhà, nhà hát cải lương chứ không phải các nhà khác đâu đó. Ngày nay tất nhiên ngôn ngữ có khác nhiều nhưng tấm tình chân thật và cách bộc lộ thì vẫn thẳng như vậy thôi. Đấy là tính chân thật, mộc mạc không kiểu cách. Còn nhớ, hồi 1964, một ông chủ nhà máy nước đá ở Châu Đốc có người con út học với tôi cho nên tôi có dịp tới vào những ngày giỗ của nhà ông ấy. Một bữa ông nói đại ý là thấy tôi chưa có vợ mà lại hiền lành (có lầm không, ông chủ) nên ông muốn gả con gái đang là giáo viên cho, còn nói sẽ cho tôi nhà và mọi thứ gia đình tôi khỏi lo chi cả…Tôi không thành rể Nam bộ là cái phần số nó thế.

            Người Nam bộ  bén nhạy ưa mùi mẫn mà hài hước, trào lộng vì vậy cải lương là loại hình giải trí ruột, vở nào mùi một tí và có danh hài là vở ấy đắt khách. Cũng nhờ cái tánh này mà người Nam bộ phát về báo chí, ngôn ngữ, văn phong báo chí, nhất là báo trào phúng của Sài Gòn thật ấn tượng, châm biếm mà không moi móc, nhẹ mà đau ngầm chứ không gay gắt nhục mạ người bị châm biếm. Và không đâu hơn, Nam bộ rất thịnh về nói lái, tiếng lóng phong phú và thiện nghệ.

     Hồi trước tôi hay ăn cơm vỉa hè nên biết một anh tài xế xích lô máy, trưa nào anh cũng tạt về nhà chất vợ con đầy một xe và ghé quán cơm này. Họ không ăn nghèo như sinh viên chúng tôi nhưng ăn tiệm cũng là một cái thú của người Nam bộ. Có người bảo người Nam bộ ham vui ít lo xa, theo tôi nhận xét này khá đúng với câu cửa miệng là “mai tính”.

            Những tính cách trên, tôi có một nhân chứng sống là cụ Vương Hồng Sển, một học giả, nhà cổ ngoạn và là Thầy của nhiều thế hệ chúng tôi ở đại học. Nhiều cuốn sách, bài báo của Thầy, nhất là cuốn Nửa Đời Hư cho thấy đây là một siêu mẫu của người Nam bộ.

   “Con mèo tam thể đi ăn vụng bị hàng xóm chém tét móng chân trước, đang nằm rên hì hì trên đầu tủ sách. Vừa viết đến đây, tôi đọc lớn. Con mèo nhướng mắt tưởng tôi ngỏ lời an ủi, nên hoà âm mấy tiếng hừ hừ, tợ chiếc ấm gần sôi. Bỗng tôi đổi sang giọng lớn, không mấy êm tai, tôi thấy vành tai con miêu đang xụ lại vành lên, trán con miêu nhăn nhăn, tam thể tựa hồ bụng bảo dạ: “Lão Vương nầy chướng, chúng cho về hưu cũng phải: Lão lai nhai những gì rỗng tuếch, chẳng bù má Năm, nói những lời đáng giá, hứa cho ăn thì no bụng đến phát ách, hăm đánh đòn thù nhừ tử nên thân; Bữa nay lão viết giống gì nữa đây, chỉ hại tốn giấy?”. Ấy đó, trên bảy mươi mà còn bị chó mèo xài xể, hỏi phải hư chưa?- Vương Hồng Sển, Hơn Nửa Đời Hư

Đó là quá khứ, còn đây là động từ chia ở thì hiện tại:

             “Ngồi ở ngoài hiên có thể ngửi được mùi biển cả. Hoa cúc dại mọc liếm lên thềm. Ngôi nhà của tụi mình không cần rộng, chỉ cần kê vừa một cái giường và gian bếp. Ở đó có ông già hơi lãng đãng, đôi khi lấy điện thoại di động khuấy cà phê, hay ngồi nhìn mây những khi ti vi hết chương trình thế giới động vật. Ở đó có bà già hí húi cọ nồi, lâu lâu vói tay ra sau tự đấm lưng. Radio mở rọt rẹt chương trình ca cải lương cuối chiều, miệng bà cằn nhằn tối qua không ngủ được vì ông già ngáy dữ quá. Đêm nay tôi sẽ thủ cục muối hột, cứ hả họng ra ngáy là tôi thả vô miệng cho mặn thấy mồ tổ. Mặt ông già tê mê, khoái chí nói bà cằn nhằn cũng có duyên, y như hồi xưa vậy, thiệt chẳng bõ công tôi bỏ xứ theo bà.”. Nguyễn Ngọc Tư.

     Trên là những ấn tượng của tôi về nơi mà tôi đi xe ngựa lần đầu tiên, ăn cái hột vịt lộn, chè đậu đỏ bánh lọt, uống ly nước mía, ăn cơm tấm, mắm thái, mua trái cây một chục là 14 trái, cầm tờ giấy bạc thoải mái xé đôi khi cần thanh toán một nửa mệnh giá của nó… lần đầu tiên trong đời. Nay những ấn tượng ấy hình như đang phai dần mà nghiệt thay lại phai từ Sài Gòn trước tiên. Bao giờ thì Nam bộ phai theo? Nghĩ đến đó mà rầu thúi ruột!

 

Cao Thoại Châu